این شیوه در برخی از خرده‌فروشی‌های آنلاین (مثل آمازون یا دیجی‌کالا) تا حدودی قابل درک است اما ساختارهای پیچیده‌تری هم از تجارت اینترنتی وجود دارد که به سادگی نمی‌توان گفت دقیقا چه چیزی را بر اساس چه شاخص‌هایی به پول تبدیل می‌کنند؟ مدل کسب و کار Business Model در واقع مفهوم و تفکری است که به همین سوال پاسخ می‌دهد. کسب و کاری که محصول یا خدمتی عرضه می‌کند هدف اصلی‌اش کسب درآمد و سودآوری است. این هدف در قالب مستنداتی مانند «طرح کسب و کار» یا «تابلو کسب و کار» تشریح می‌شود. وقتی کسب و کاری نوسانات شدید درآمدی دارد یعنی عنصر سوم که «مدل کسب و کار» است در آن به درستی لحاظ نشده است. بر خلاف سایر اصطلاحات رایج در مدیریت و کارآفرینی «مدل کسب و کار» که برخی به آن «مدل درآمدی» هم می‌گویند ابتدا در کسب و کارهای فناورانه (خصوصا فروشگاهها و ایده‌های آنلاین) رواج یافت و سپس در سایر صنایع و مشاغل به کار گرفته شد.
مدل کسب و کار ساختاری است که یک تجارت از طریق آن کسب درآمد می‌کند یا منطقی است که به کسب و کارها کمک می‌کند پایداری مالی یافته و آن را تداوم دهند.
مدل کسب و کار با اصطلاحات مشابه و متداولی که در ادبیات کارآفرینی و مدیریت مانند «طرح کسب و کار» رواج یافته تفاوت اساسی دارد. «طرح کسب و کار » سندی است که به تشریح جزئیات اجرایی و چند و چون «راه‌اندازی» کسب و کار می‌پردازد و می‌تواند شامل مدل درآمدی هم باشد اما به دلیل این که بسیاری از طرحهای کسب و کار با اهداف توجیهی و برای تامین منابع تدوین می‌شود، ممکن است دارای مدل شفاف و روشنی از بازار، مشتریان و سایر اجزا کسب و کار نباشد. یکی از مهمترین تفاوتهای طرح کسب و کار با مدل آن شباهت‌های کلی است که در تدوین مستندات آن وجود دارد. تقریبا اکثر طرحهای کسب‌وکار مشابه هم تدوین می‌شوند و دارای قالب نسبتا ثابتی هستند اما مدل کسب و کار در دو فروشگاه مشابه و در یک بازار واحد ممکن است تفاوتهای اساسی با هم داشته باشد. این تفاوت‌ها برگرفته از ایده‌ها، مزیت‌ها، اطلاعات، تجربیات و منابعی است که تشکیل دهنده بدنه اصلی مدل درآمدی آنهاست.
هدف اصلی تدوین مدل کسب و کار، جایگزینی تفکر برنامه‌ریزی صرف با اجرا است. مدل‌سازی عبارت است از خلاصه‌ای از واقعیت یک موضوع و در واقع نمایشی انتزاعی از ارتباطات شکل گرفته پیرامون یک فرایند است. مفهوم مدل‌سازی برای کسب و کار با استقبال از کتاب خلق مدل کسب و کار نوشته الکساندر استرو والدر و ایو پیگنیو به سرعت شیوع و به صورت فراگیر مورد استفاده قرار گرفت. هر مدل کسب و کار دارای اجزای مختلف است که با یکدیگر مرتبط هستند. نشان دادن این ارتباط از طریق یک ابزار بصری ساده مثل تابلو یا بوم می‌تواند دید کلی بهتر و سریعتر به بینانگذاران بدهد. به همین دلیل نمایش ساده و خلاصه اجزای هر مدل کسب و کار روی تابلو و بوم بوسیله کاغذهای رنگی پشت برچسب‌دار (استیکر) به مراتب از سندهای پر از جدول و آمار جذاب‌تر به نظر می‌رسد.
چرا کسب و کارهای اینترنتی به طراحی مدل کسب و کار نیاز دارد؟
کسب و کار در اینترنت در هر سطحی (شخصی، تیمی، شرکتی یا سازمانی) ورود به بازاری کاملا رقابتی و مزیت‌محور است. بر همین اساس باید ساختاری که این مزیت‌ها را تعریف و تبدیل به ارزش می‌کند دقیق مشخص و به سرعت قابل بروزرسانی باشد. کسب و کارهای یک بازار مشترک با عرضه محصولات و خدمات مشترک فقط از طریق ارزش‌هایی که در مدل کسب و کاری آنها وجود دارد از یکدیگر متمایز می‌شود. تمایز شرط اصلی موفقیت کسب و کار در اینترنت است و بدون داشتن مدل درآمدی مشخص نمی‌توان تمایز خاصی را در بلند مدت حفظ کرد. در «بازارهای رقابتی» معمولا عرضه محصولات بیشتر از تقاضاست و عوامل عرضه در صورت نداشتن مزایا و مدل پایدار کسب و کار به سرعت جایگزین و جابجا می‌شود. در نظر داشته باشید کاسب محلی که عرضه مناسبی به لحاظ قیمت یا خدمات ندارد به سادگی و آسانی توسط مشتریان جایگزین نمیشود. عوامل متعددی مثل موقعیت مکانی و دسترسی در بازارهای سنتی نوعی پایداری نسبتی درآمد ایجاد می‌کند اما این ساختار در کسب و کارهای اینترنتی کاملا متفاوت و وابسته به مدل کسب و کار آنهاست.
مدل کسب و کار چگونه طراحی و تدوین می‌شود؟
یک مدل کارآمد کسب و کار در اینترنت باید به سه سوال مهم پاسخ دهد و هر یک از این پاسخ‌ها باید در هر مقطع زمانی و در هر شرایطی برای مشتریان و بنیانگذاران روشن و بدون ابهام باشد.
اول: کسب و کار راه‌اندازی شده چه ارزشی ایجاد می‌کند؟
دوم: این ارزش را چگونه به پول تبدیل می‌کند؟
سوم: برای دوام و پایداری آن چه کاری انجام می‌دهد؟
هر مدل کسب و کار از اجزای مختلفی تشکیل شده است. شناخت این اجزا، ادبیات رایج آنها و از همه مهمتر نحوه ارتباط آنها با یکدیگر بهترین روش شناخت و تدوین مدل کسب و کار است. به عنوان منبع از کتاب خلق مدل کسب و کار به عنوان راهنما و برای مطالعه مدل‌های کسب و کار کتاب مدل کسب و کار شما را پیشنهاد می‌‌کنیم. مطالعه مدل‌های موفق کسب و کارهای هم‌رده و حتا بازارهای متفاوت می‌تواند به شناخت و تسلط شما به نحوه طراحی مدل کسب و کار کمک کند. توجه داشته باشید که طراحی و تکمیل تابلو یا بوم «مدل کسب و کار» جایگزین «طرح کسب و کار» نیست. این دو مفهوم با وجود وجه اشتراک‌های زیاد با هم تفاوت داشته و کارایی متفاوتی نیز دارند. توسعه اساسی هر کسب و کاری مستلزم داشتن هر دو آنهاست با این تفاوت که مدل کسب و کار طرح زنده و گویایی از واقعیت‌های در حال انجام است که برخلاف «طرح کسب و کار» نه‌تنها بایگانی نمیشود، به صورت پیوسته باید آن را بروزرسانی کرد.
